Mr. Turner (2014)

Net geen meesterwerk, maar het is moeilijk uit te leggen waar dat precies aan ligt. Aan de briljant ongepolijste performance van Timothy Spall als J.M.W. Turner ligt het in ieder geval niet. Hij weet de kunstschilder te vertolken als een uiterlijk intens lelijke figuur temidden van openlijke vrouwenhaat en wrede sociale conventies, maar die met zijn kunstzinnige blik toch schoonheid weet te vinden in het natuurschoon om hem heen. Het is knap hoe Spall zoveel subtiliteit en gelaagdheid weet te leggen in een groteske figuur die in eerste instantie als een typetje aanvoelt. Aan de soundtrack ligt het óók niet. Het sterkste aan Mr. Turner is namelijk het terugkerende muziekthema op de achtergrond dat tegelijkertijd de bombastische schoonheid en een akelige ongrijpbaarheid van de schilderwerken van Turner weerspiegelt. Misschien dat het grootste euvel hem dan toch zit in de warrige regie van Mike Leigh. Het lijkt alsof hij bewust elke vorm van conflict en spanning uit de weg gaat, dus meer focust op het alledaagse en het saaie dan op de grote levensvormende momenten in het leven van de schilder. Dat uitgangspunt levert een bij vlagen hypnotisch ander soort biografie op van een groot kunstenaar belichten als product van zijn eigen tijd in plaats van de held in zijn eigen grootse epos. Tegelijkertijd mist Mr. Turner een logisch aanvoelende opbouw middels conflicten met andere personages of een duidelijke samenhang tussen gebeurtenissen. De strijd van de kunstschilder tegen zijn eigen vergankelijkheid verwordt tot een statisch geheel dat teveel verschillende losstaande aspecten (liefdesperikelen, conflict met eigen familie, bordeelbezoek) te zijdelings aanstipt.

Is de film misschien iets te langdradig, filmisch vind ik hem best in orde, met knappe fotografie, puike en klare dialogen en natuurlijk de act van Timothy Spall, één van mijn geliefde Britse acteurs. Ook de dames die hem omringen, zoals Dorothy Atkinson als de trouwe meid, en Marion Bailey, zijn hospita aan zee overtuigen in hun rol. Vind niet dat Mike Leigh heeft ontgoocheld, de meerdere negatieve commentaren en lage score ten spijt.

Mike Leigh wilde de film het gevoel geven tussen de spanning van het sterfelijke gemankeerde individu en het epische werk; de spirituele manier waarop Turner de wereld “distilleerde,” zo las ik onder de kop "Trivia" van IMDB. Naar mijn smaak is Leigh met verve geslaagd in deze ambitieuze onderneming. Een visuele biografie die als een zoektocht begint en eindigt met Turners fascinatie voor "licht." Niet zonder betekenis begint hij uiteraard bij de "Hollandse/Vlaamse" meesters en de benaming de Rembrandt van Engeland is dan ook meer dan terecht. Onder de nogal ruwe verschijning en de soms botte gedragingen van Turner schuilt een uiterst fijnbesnaard en gevoelig, breed cultureel onderlegd mens, die aan het eind van zijn schilderscarrière zijn innerlijk leven op expressionistische wijze naar het witte linnen wist te vertalen. Wat Turner met de kwast deed, roerde Leigh zo af en toe doormiddel van de camera aan: sommige opnamen zouden zo ingelijst kunnen worden. De opmerking "Love will come" had meer dan waarschijnlijk niet alleen betrekking op het "gewone klootjesvolk" dat zijn werk niet begreep, maar tevens op zijn hemelse geduld om de ware uiteindelijk tegen te komen; zij diende zich aan in de persoon van de weduwe Mrs Booth, die een zielsverwant bleek. De biografisch inkijk eindigt veelzeggend op het sterfbed met de woorden "God is the sun." En de goede verstaander hoeft niet diep na te denken waarom Mrs Booth de ramen van haar voordeur nog eens van een grondige beurt voorziet, met een innige glimlach op haar gezicht, en waarom afgesloten werd met de beelden van de aan psoriasis lijdende huishoudster, die alleen en verlaten tussen de nalatenschap van Mr Turner haar laatste dagen zal gaan slijten. Trouwens, een uitmuntende acteerprestatie van Timothy Spall.