Birdman of Alcatraz (1962)

The Birdman of Alcatraz is niet een gevangenis film zoals vele anderen. De nadruk ligt meer op het persoonlijke drama dan op de actie en sensatie en dat is eigenlijk wel een verfrissing. Lancaster is een prachtig acteur die een sublieme rol neerzet als vogelliefhebber in deze film. Het drama blijft subtiel en the Birdman of Alcatraz vervalt niet in goedkope sentimenten. De balans tussen luchtigheid en drama is perfect. Jammer is dat de film in het begin wat fragmentarisch oogt en dat ik wel moeite had om echt in het verhaal te komen. Ook is 2,5 uur een behoorlijke zit, wat resulteert in soms wat langdradige scenes. Gelukkig kunnen Lancaster en consorten dit wel met gemak aan. 4,0*

Degelijk gevangenisdrama, gedragen door een prima Lancaster die ook overtuigend ouder wordt. Voor zover ontsnappen een thema is, zit dat vooral opgesloten in een mentaal aspect; het ontkomen aan het rigide gevangenissysteem. Stroud doet het via een musje. Met zo'n bijzonder achterliggend verhaal een dik belegde boterham, maar onderweg verliest het dan toch wat aan smaak. Dat Frankenheimer geen gebruik maakt van sentimentele toeters en bellen, valt absoluut te prijzen. Hoe hij op bedekte en bedachte wijze toch zoiets probeert te bewerkstelligen, werkt wat minder. Van de koppige, vastberaden en harde Stroud waarmee de film opent, is op een gegeven moment niet zoveel meer over. De rauwe rand slijt al snel, stilaan verliest hij z'n ambiguïteit en zo komt het afsluitende deel in Alcatraz nauwelijks meer van de grond. Gesprekken met een gewonde gevangene en de directeur, komen dan ineens geforceerd over en de film laat een makke indruk achter.

De grotendeels waargebeurde feiten worden getoond vanuit een subjectieve invalshoek. Als kijker word je gemanipuleerd om sympathie te voelen voor een meervoudige moordenaar. Z'n misdaden worden slechts kort behandeld; z'n slachtoffers worden als onsympathiek voorgesteld. Ondanks dit gebrek aan objectiviteit is het een boeiend portret van een tot levenslang veroordeelde. Er valt zeker wat voor te zeggen dat hij vervroegd vrij had moeten komen onder voorwaarden; anderzijds is het begrijpelijk dat iemand die een cipier doodslaat, geen gunstige evaluatie krijgt. Robert Stroud heeft een nuttige bijdrage geleverd aan de vogelgeneeskunde. Iemand kan tegelijk goede en slechte eigenschappen bezitten, en zachtaardiger worden naarmate de jaren verstrijken en het testosterongehalte afneemt. Schaduwen van tralies benadrukken het gevoel van opgesloten zitten. Scheve camerahoeken geven z'n dronkenschap weer en de wanorde tijdens de rebellie. Vertederend is de scène waarin een mus een wagentje voorttrekt. Birdman of Leavenworth was een logischer titel geweest. Het eerste woord heeft een letterlijke en een figuurlijke betekenis. Vogels zijn symbool voor het verlangen naar vrijheid. De acteurs halen het onderste uit de kan: Karl Malden als de wrokkige gevangenisdirecteur, Thelma Ritter in een van haar vele karakteristieke nevenrollen, Kojak met haar, en natuurlijk de Burtman die evolueert van heetgebakerde schoft tot zorgzame, wijze bejaarde. Dit alles wordt dramatisch ondersteund door de symfonische klanken van Elmer Bernstein. Hier en daar wordt een loopje genomen met de werkelijkheid, maar het is wel een aangrijpende levensschets geworden.