Viridiana (1961)

De test van het geloof deel 2. Eerder toevallig keek ik vandaag ook Silence, Scorsese's jongste telg. Die toont qua thematiek wel wat gelijkenis met deze film, ook daar geloofsdieners wiens geloof buiten hun beschermde omgeving zwaar op de proef gesteld wordt. Qua beleving kan ik me redelijk goed bij eRCee aansluiten, ik zat me tijdens de film ook regelmatig af te vragen wat het idee achter het plotverloop was en waar het nu eigenlijk heen ging. Vooral de traagheid van het lopende verhaaltje deed de film weinig goed in dat opzicht. In de tweede helft wordt het wel wat duidelijker waar Buñuel heenwil, al heb ik dan nog steeds sterk m'n twijfels of deze vorm daar de meest geschikte voor was. Door het topic lezende zie ik nog een hoop interpretaties die er best bij zouden kunnen aansluiten, problematisch is alleen dat alle symboliek vooral lijkt te leiden tot boodschappen die ik ofwel als onzin moet wegzetten, ofwel te banaal vind om serieus te nemen. Dat de strikte regels van religie weinig realistisch zijn in een maatschappij (niet eens de moderne) is een voorbeeld van banaliteit, de eeuwige kritiek op verloederende maatschappijen een duidelijk voorbeeld van onzin (en gemakszucht). Tot enige nuance lijkt Buñuel verder niet in staat en als film zelf is het ook eerder doorsnee. En als je als regisseur een kaartspel moet aanwenden als symbool voor sex, dan betwijfel ik of beeldspraak als "olifant in een porseleinwinkel" op z'n plaats is. Visueel is het saai en onopvallend, de muziek bestaat vooral uit slechte opnames van bekende klassieke nummers. De scene met "het laatste avondmaal" had leuk(er) kunnen zijn als Greenaway later geen film had gebouwd met eenzelfde opzet die ontiegelijk veel beter is en als het acteerwerk dan ook nog amateuristisch aanvoelt, dan schiet er maar beter weinig over. Behalve een speelduur die braafjes binnen de 90 minuten blijft. 1.0*

De film verbluft van begin tot einde, heeft drama en spanning in een heerlijke duistere wat gotische sfeer en zit tjokvol symboliek dus inhoud die ver voorbij het visuele gaat: dit is filmkunst op z’n best! Alles in de film lijkt betekenis te hebben, maar ik denk dat de belangrijkste is dat de personages voor een stand of klasse staan: de oom voor de aristocratie (die geïsoleerd van de samenleving leeft, in verval en stervende is – hij zet graag Mozarts Requiem op – en wanhopig probeert de kerk aan z’n kant te krijgen ter vitalisering), diens zoon voor de bourgeoisie (die levenskrachtig en materialistisch is en alles in bezit neemt), de bediende voor de arbeider die zich heeft ontwikkeld en Viridiana voor de geestelijkheid (die het wereldse verzaakt – de naam Virdiana staat voor zuiverheid – en naar Gods gebod van naastenliefde wil leven). Het wat vreemde einde verwijst niet alleen naar een seksuele menage-a-trois maar ook naar een ideale en/of moderne maatschappij waarin burgerij, geestelijkheid en arbeiders op gelijke voet samenleven en de macht delen. Daarbij is Virdiana, dus de geestelijkheid, ook naïef in z’n liefdadigheid (waarbij Viridiana zich herkent in de dochter die slechts wil spelen en op de grens van seksuele ontdekking balanceert): net als de zoon die de hond bevrijdt bevrijdt zij landlopers en ander schuim der aarde maar die blijven asociaal zodat die alleen maar vervallen in orgie en misdaad als zij niet langer worden onderdrukt. Hierin zit een politieke boodschap: bevrijding van het proletariaat is niet genoeg: men moet zich ook kunnen ontwikkelen waartoe discipline nodig is.

Bunuel laat het in zijn films niet na om tegen de schenen te schoppen en zelfs te provoceren. Ik vond het een vrij eigenaardige film die in twee grote delen op te vatten is. Je hebt het gedeelte met de aristocratische heer Jaime die met zijn nicht wil trouwen en er alles wil aan doen om haar bij hem te houden. Geen idee wat ik moet denken van die man. Hij klonk me vooral erg verbitterd, wanhopig en eenzaam. Viridiana is voornamelijk erg naïef en goedgelovig. Barmhartig in hart en ziel en dat leidt niet noodzakelijk tot dankbaarheid. Niet van het personeel of de zoon die de armen en bedelaars liever kwijt dan rijk zijn. Maar ook niet van de armen zelf. Ook daar is er sprake van sociale klasse wanneer de vermeende leprapatiënt wordt buitengezet en zelfs wordt gepest. Enig fatsoen of respect hebben ze evenmin, de tong op het hart is snedig en brutaal. En wanneer de kat van huis is, dansen de muizen. Provocerend ook wel met dat tableau van het Laatste Avondmaal. Typisch Bunuel dus. Wel van genoten, maar niet perse geweldig. Goed om gezien te hebben.