The Stranger (1946)

'The Stranger' wordt gekenmerkt door een verhaaltechnische zwakzinnigheid die zelfs binnen het genre afsteekt tegen de rest. Het aantal onlogische beslissingen die de scenarist hier op papier heeft gezet bereikt al vroeg een nieuw hoogtepunt. Een commissie voor oorlogsmisdaden laat een nazi doelbewust ontsnappen uit de gevangenis opdat hij hen zou leiden naar de gezochte Nazi-officier Franz Kindler, gespeeld door acteur-regisseur Welles. In plaats van hem te laten schaduwen door meerdere mannetjes werd besloten om de taak over te laten aan één detective op leeftijd, gespeeld door veteraan Edward G. Robinson. Het duurt echter niet lang vooraleer hij wordt verschalkt en zijn doelwit kwijtraakt. Hierna vervalt het verhaal in absurditeit. Waarom wordt Kindler niet gearresteerd onder verdenking van oorlogsmisdaden? Waarom rekenen ze in plaats daarvan op de mentale inzinking van zijn vrouw? Waarom wordt Kindler niet de klok rond in de gaten gehouden? Waarom vraagt de detective nooit naar bijstand? Waarom besluit Kindler zijn vrouw te vermoorden door haar naar de kerk te lokken en de bovenste trede van de ladder te saboteren? Let trouwens op het papiertje waarop hij in koeien van letters zijn alibi uiteenzet. Altijd fijn wanneer een film zijn publiek als idioten behandelt. Ik begrijp dat vergezochte en sensationele verhaalelementen een handelsmerk zijn van film noir, maar dit gaat me een brug te ver. Ik geef wel punten voor Robinson, die ondanks het onnozele verloop toch een aangenaam ankerpunt weet te vormen voor de kijker. Welles levert als regisseur knap werk af en gebruikt een aantal technieken die ik ook in zijn eerdere films kon appreciëren. Veel ongewone cameraperspectieven, long takes, tracking shots en chiaroscuro. Zijn acteerwerk daarentegen is om in tranen uit te barsten.

Tegenwoordig wordt een film vooral beoordeeld op realisme. Was me dat in 1946 toch net iets anders. Een leraar trouwt op een donderdagavond om zes uur in een volle kerk (twee uur eerder stond hij nog voor de klas en was zijn vrouw nog gordijnen aan het ophangen) en vertrekt dan even snel op huwelijksreis. Een gezochte nazi kan probleemloos onderduiken in een Amerikaans dorpje, met een valse identiteit en een vals diploma aan de slag gaan als leraar en met de dochter van een rechter trouwen. En bovendien nog eens accentloos Engels spreken. En ga zo maar door. Het is duidelijk dat je The Stranger niet moet kijken voor zijn feilloze scenario. Waarom dan wel? Orson Welles speelt zijn paranoïde rol tamelijk sterk, Edward G. Robinson doet zijn prestatie uit Double Indemnity nog eens losjes over, maar het is vooral het visuele dat de show steelt. Die perspectieven, die schaduwen, dat prachtige clair-obscur: daar had Welles van niemand iets te leren.

Orson Welles en Edward G. Robinson spelen allebei een rol die hun op het lijf geschreven is: de gewetenloze oorlogsmisdadiger en de hardnekkige speurder. Ook Loretta Young speelt een interessant personage, omdat zij een verandering ondergaat. Eerst vertrouwt ze haar echtgenoot, maar geleidelijk sluipt de twijfel binnen. Visueel zit het goed ineen. In de slaapkamer torent de echtgenoot boven z'n vrouw uit als een dreigende schaduw. De toren met de klok is een uitstekende locatie voor de climax.